FESTAS PATRONAIS 1945 E A FORTALEZA DO TAPAL
Detalle do balcón do Pazo dos Arzebispos no Tapal. Foto de Ruth Matilde Anderson, en outubro de 1924.
A Fortaleza Arzebispal do Tapal foi construída no século XIII, punto de control do paso de xente e mercancías. Contaba con varias liñas defensivas, destacando a chamada "Torre da Homenaxe" a máis elevada, para un óptimo control do entorno terrestre, río e mariño. Outras oito torres de altura menor, creaban o perímetro da Noia de intramuros.
Según Santiago Abella, o nome de "Tapal" venlle porque ó toque de "oración" se "tapeaban" ou pechaban as portas que daban acceso ó espacio "atabicado" pola Fortaleza, volvéndose a abrir co novo día.
Contaba a Praza con espazo suficiente, para amparar unha gornición de 200 soldados. Na Revolta Irmandiña (1467-1469) foi derrubada, e reconstruída por Fonseca no 1476, o xa "Pazo" que se conserva en imaxes.
A principios do XX se considera unha planificación do pobo, valorando facer a Praza do Tapal actual. Posiblemente foi derruída e construído o edificio dos xulgados actualmente, entre os anos 1926-30.
Según Santiago Abella, o nome de "Tapal" venlle porque ó toque de "oración" se "tapeaban" ou pechaban as portas que daban acceso ó espacio "atabicado" pola Fortaleza, volvéndose a abrir co novo día.
Contaba a Praza con espazo suficiente, para amparar unha gornición de 200 soldados. Na Revolta Irmandiña (1467-1469) foi derrubada, e reconstruída por Fonseca no 1476, o xa "Pazo" que se conserva en imaxes.
A principios do XX se considera unha planificación do pobo, valorando facer a Praza do Tapal actual. Posiblemente foi derruída e construído o edificio dos xulgados actualmente, entre os anos 1926-30.
PROGRAMA FESTAS PATRONAIS NOIA 1945
Formato: 10 x 15 cm. (de peto)
Impresión: Tipográfica, a duas tintas: vermello e verde.
Páxinas: 15 follas e 30 páxinas. A capa de diferentes cores: portada (presentación programa) e
contraportada (obsequio da Imprenta Inocenta Loroño Laciana os seus
favorecedores), impreso en tinta verde. Na contracapa imáxenes de
Noia impresas en vermello: Felipe de Castro e Porta da Vila e rúa do
Comercio.
As páxinas centrais son de cor salmón
e condensa as actividades festivas do 23 ó 28 de agosto, impresas en
vermello, igualmente as páxinas que as flanquean con publicidade de
Inocenta Loroño Laciana: artigos para a hixiene bucal,
fios-trenzas-cordelería, follas de afeitar-brochas,
perfumería-xabóns, grapadoras-encuadernadores,
postais-recordatorios-esquelas.
O "texto recopilado" é impreso en verde.
Recopilación de Francisco Pérez Morales-F.P.M.: Noia: A Historia e a Lenda; O Escudo de Armas; Noia e os Escritores: referencias literarias sobre Noia; A Poesía: Rosalía de Castro, Enrique Labarta Pose (poema antitaurino premiado en certamen literario) e un Estudante.
O "punto de distribución" do Programa
festivo, sería no establecemento “Inocenta Loroño Laciana, rúa do Comercio, 25".
A continuación transcríbese en galego, a breve e fundamentada historia de Noia ate o medioevo, recopilación de F.P.M., texto do Programa Festivo.
NOIA: A HISTORIA E A LENDA
Contan os historiadores que, despois do diluvio, Noé asentouse en Noia coa súa familia e fundou o reino de “Noyano Galo” chamado despois Galicia. Así pois, Noia, cunha antigüidade de máis de 4.200 anos despois do diluvio, é o pobo
fundador de Galicia. Chamouse nun principio Noela, en honor dunha
descendente de Noé que levaba ese nome. Ptolomeo, que viviu no
século II despois de X.C., fala de esta vila co nome de “Novium”.
Primitivamente, estaba emprazada a vila no esteiro do río Tambre; cunhas edificacións sostidas a varios metros de profundidade, sobre máis de corenta mil troncos de árbores cravados de punta. A situación da mesma parece que era o sitio chamado pedras de San Bartolomeu no lugar da Barquiña. Fernando II de León no ano 1168 ordenou o traslado de Noia dende Santa Cristina ó lugar que actualmente está contiguo a Ponte sobre a ría. Outros supoñen que a antiga Noia foi destruída por un incendio ou por un movemento de avance das augas do mar sobre da terra. Así o dan a entender os Foros outorgados a vila polo Rei D. Fernando, o dicir: “Declaro, por ultimo, que isto o fago para a restauración do porto
do Apóstolo”.
 |
Músicos con arpa e fídula oval (Xente no Camiño de Alfredo Erias).
XOCHINITAS > GIOACHINO > XOACHIN
De procedencia hebrea o siñificado de "Xochinita" é: "Deus é clemente" ou "Xehova érgete". Enclávase na persoa de Xoaquin de Fiore (Gioachino da Fiore, Ital.), místico e teólogo do século XII. Dividía o tempo en tres Idade: a do Pai, a do Fillo e a do Espíritu Santo; considerando a etapa que se estaba a vivir o "Tempo do Espíritu Santo". Consideraba que o "mal" está en nós e se manifesta nas cousas materiais, como os "cátaros" consideraba que a sublimación do home ou muller, era chegar ó grao de "perfecto*". Os seus seguidores eran coñecidos pola orden do "Espíritu Libre" ou "Investidos do Espíritu Santo". Ó longo do século XIII, como otras seitas heréticas sufriron acoso e persecución. No século XVI se produce o seu exterminio.
GREMIOS E CONFRARIAS
Os "Gremios" se crean como resposta a necesidade de regular o novo e fluído tráfego que se crea da concentración da produción e transporte que se estrutura nos novos "burgos" como Noia (n. 1170) que se creaban na Idade Media. Os seus membros se fortalecían na colaboración, formación de futuros "mestres", mellora da calidade do produto elaborado ou representado, e o combate da competencia desleal e foránea e polo clamor secular que acompaña ó ser humano: "A unión fai a forza". Afonso X o Sabio (1252-1284) establece as bases legais para o seu bo funcionamento no texto de "As Sete Partidas", sendo recoñecidas as "agrupacións gremiais", a súa creación e regulación en cidades e vilas. Entre a Confraría de produtores e o Gremio que invoca a un patrón ou patroa relixiosa -impóndose un rexistro desa relixiosidade de "fé" cristián, apostólica e romana-, condénsase a psicopatoloxía simbólica e emocional da cidadanía noiesa ó longo de séculos.  CONVULSO SÉCULO XIV
Se funda o Hospital de San Lázaro no 1304, recollía a leprosos ou "lacerados", contaba cunha serie de cuartos para dar acollida e tratamento ós enfermos. Contaban con cimenterio propio nas inmediacións e un terreo na entrada á quintana de Nosa Sinora do Dón ou "Santa María a Vella", para que os enfermos pedisen esmola en duas lousas que sobresaen da parede.
1311, o rei Fernando IV devolve o feudo da Terra de Santiago (Noia no lote) ao Arzebispado Compostelán. Feudo en posesión reguengo dende o ano 1267, así o dispuxo o rei Alfonso X o Sabio, cando comprobou que concretamente Noia xeraba substanciosos beneficios. ALONSO SUÁREZ DO DEZA O MAIOR INFANZÓN DA GALIZA
Alonso Suárez do Deza o maior infanzón da Galiza da familia dos Churruchaos das Terras do Deza, responsable militar de Compostela e do Castelo de Rochaforte. Liderou as primeiras revoltas da burguesía compostelán que querían facer País propio, converténdose nun inimigo do rei de Castela.  FRAI BERENGUEL DE LENDOIRA
O Arzebispo Frai Berenguel de Lendoira (n.1262-m.Noia 20/10/1330 / Arzebispo: 1317-1330), dominico de orixen francés, de familia de posibles, con formación académica en Tolosa, que consagrou "Santa María a Nova" ou "Nosa Sinora do Dón" o 28 de xaneiro de 1327. A rexente "María de Molina" o designa no 1317 para poñer orden na diócese Compostelana, representando os intereses do rei de Castela, o aínda menor de idade Alfonso XI, polo que Suárez do Deza convértese no seu peor inimigo. Berenguel chega a Compostela cun ambiente de forte hostilidade da burguesía co arciprestádego, atentando contra ele por ser francés. Foi cautivo na Catedral, que daquela tiña máis pinta de fortaleza, durante trece días, sacrificando cabalos para comer. Logra escapar do seu cautiverio, refuxiándose na Fortaleza do Tapal.
SÍNODO DIOCESANO NA NOSA SINORA DO "DON"; TRAIZÓN NO CASTELO DE ROCHAFORTE
Frai Berenguel convoca un "sínodo" (asamblea de obispos) na Nosa Sinora do Dón ou a Santa María primixenia do S. XII. Se citan ambas partes no Castelo de Rochaforte para negociar a Paz. Berenguel aproveita para traizoalos e ordena executar a toda a parte contraria: Suárez do Deza e once líderes representantes: Xoán Varela de Nendos, Pedro Fernández de Andrade e o seu irmán Fernán Pérez, Lourenzo Rodriguez, Martiño Rodriguez de Tudela, ... Berenguel de Landoira o celebra, entrando trunfante en Santiago de Compostela o 27 de setembro de 1320. A Torre da Berenguela da Catedral de Santiago é adicada no seu nome. No 1330, os Churruchaos, familia dos Deza, eran os propietarios e habitaban a Fortaleza do Tapal, converténdose nos novos inquilinos da Fortaleza após Berenguel, o seu maior enemigo. |
Parece certo que coexistiran ambos pobos: o desaparecido e o presente. O que ocorría era que aquel correspondía a Santa Cristina de Noia, hoxe de Barro, e este tiña
por núcleo a igrexa de San Martín. No século XIII concedéronse
Foros á Noia actual, neles fálase con repetición da igrexa de San
Martiño.
É de notar, como detalle curioso, a
estraña coincidencia de que a sorte de Noia fora unida a de
Pontevedra. Unha e outra poboación recibiron Foros idénticos e na
mesma época. Noieses e pontevedreses tripularon xuntos os navíos
que mandou construír o arcebispo Xelmirez para bater ós mouros, e
incluso, eran Pontevedra e Noia os únicos portos de Galicia que,
dende o Rei D. Afonso IX, gozaban do privilexio ou exclusiva
(confirmado por San Fernando o 6 de Novembro de 1238) da fabricación
do saín. Sen que nós podamos alcanzar as razóns deste monopolio, o Rei D. Fernando III o xustifica na súa carta fechada en Valladolid,
dicindo que foi outorgado en beneficio da rexión (pro utilitate
terrae). Tal vez debido á respectiva situación xeográfica de ambos
pobos, a antiga Ponte-Vedra avanzou moito máis en xerarquía
administrativa que a súa contemporánea Noela. Acaso aquela sexa a única razón, pois en importancia social, económica e militar (aspecto interesantísimo entón) marchaban ó mesmo ritmo.
É un feito completamente histórico
que Noia foi o porto predilecto dos Arcebispos de Santiago, de cuxa
xurisdición dependía, coa dependencia absoluta de aqueles remotos tempos.
 |
Xente de Noia 1 (Xente no Camiño-Alfredo Erias)
GUERRA ALFONSINA
1336-1339, A Guerra Afonsina enfronta Afonso XI de Castela-León e Afonso de Portugal. As consideradas tropas cristianas estaban coa disputa territorial cas musulmanas, pero tamén disputaban entre elas sobre todo por cuestións sucesorias. A ribeira miñota foi un punto quente de enfrontamento fronteirizo ó longo deste século.
ROI SOGA DE LOBEIRA DECAPITADO NA PRAZA DO TAPAL
Roi Soga Mariño de Lobeira (Luís Soga de Lobeira), pertigueiro da Igrexa e Terra de Santiago, sinor das Vilas de
Muxía, Fisterra, Malpica, Muros e Noia, e poseedor de múltiples fortalezas, era o fidel vasalo do xa finado arcebispo Berenguel de Landoira 0 20/10/1330. O seu vasalaxe non o librou de representar un perigo para a estabilidade da coroa castelán de Afonso XI. Detido e encadeado no alxube da Fortaleza do Tapal na que vivía coa familia, e foi condeado a morte polo Rei. Executado por degolo na Praza do Tapal no ano 1342. A súa dona, Leonor González de Sanz, foi obligada a presenciar a execución. Os bens que lle incautaron pasaron a mans de Fabrique Enriquez de Castro, Conde de Trastámara. Coa súa perda, comenza a decadencia da Casa dos Lobeira, a máis antiga da nobleza galega, que remonta os seus oríxenes ao tempo da raiña Lupa do Pindo, que interveu na
xestión da arribada dos restos do Apóstolo Santiago (unha historia de capítulo aparte).
 RIENZO "PRIOR" DO ESPÍRITU SANTO 1347 o día de Pentecostés, Nicola Gabrini (*Roma 1313 - m. 1354) máis coñecido como "Cola di Rienzi" escolle o día para proclamarse "Tribuno do Bon Estado", cun goberno inspirado na República Romana, nunha "Roma Feliniana" onde é moi patente o contraste dos cascotes do Imperio Romano cun mundo que está xurdindo, cinguíndose as cinco coroas (aciñeira, lilas, mirto, loureiro, olivo e prata) que representan cada unha das basílicas romanas. Coa particularidade de que a coroa de prata (arxentea) era concedida como "prior do Espíritu Santo", creándose unha "nova autoridade" espiritual e doméstica, como si o amor propio e o amor social foran o mesmo. A preferencia deste distintivo por Rienzo, relacionase coa influencia franciscana-xochinista. Nunha carta de Clemente VI do 8 de xullo de 1347, invoca o Espíritu Santo cunha lexitimidade absoluta sobre o poder do burgo. Rienzo era máis intelectual e teólogo, que sagaz comandante poltico. Morreo a mans dos que foran seguidores.
 A "PESTE NEGRA" QUE SE LEVA Ó REI AFONSO XI
No 1348 a "peste negra" provoca unha alta mortalidade na Galiza, máis intensa en burgos ou vilas coma Noia.
1350, morre o Rei Alfonso XI. FUNDACIÓN DO CONVENTO DE SUEIRO
No 1356, Francisco Sueiro funda o Convento Franciscano no lugar de Mosteiro en Sueiro de Sabardes, sendo síndico maior Sueiro Gómez de Soutomaior. Estes conventos se posicionaban preto dos símbolos do "poder", neste caso ligado ó paso da Ponte de San Francisco que viña de facer toda a ruta marítima. Este convento como outros "franciscanos" da época, poden representar a corrente "cátara" ou "xochiniña" supervivientes da aniquilación á que foron sometidas ó longo do XIII polo papado de Roma e os seus "cruzados". A xestión do seu "mítico" tesouro, que podería ser empregado para artellar a "Irmandade do Santo Espírito".
BREVE ARZEBISPADO
No 1367, Alonso Sánchez de Moscoso toma posesión da Sé Compostelán sendo nomeado Arcebispo. Nese mesmo ano, falece na Fortaleza do Tapal.
GUERRAS FERNANDINAS
1369-1382, período no que Fernando I de Portugal esta enfrentado cos Trastámara por territorios herdados. |
Na Fortaleza do Tapal, pasaban as súas
tempadas os ilustres ocupantes da cadeira Apostólica: D. Berenguel
de Landoira, D. Pedro V., D. Lope de Mendoza e D. Álvaro Sánchez de
Moscoso. Eles foron os fundadores de San Martín e Santa María “a
Nova”, e aquí deixou os seus restos mortais, o último dos citados
Prelados. Aquí, en Noia, celebrouse o Solemne Sínodo Diocesano, na segunda década do século XIV. E tal era a atracción e o encanto do
noso pobo para os señores Arcebispos, que sendo o segundo burgo que
recibiu Foros de todos os que constituían a Terra de Santiago
(comprendida entre os ríos Tambre e Ulla, unhas 24 millas), obtivo o
privilexio de ser chamado o porto do Apóstolo para recreo da Mitra
Compostelán. A este porto se lle puxo o nome de “Totum bonum” (Todo bon), denominación altamente significativa.
É de facer notar, para desvanecer
posibles erros, que de aquel Tapal das lendas, dos crimes de D. Pedro
o Cruel, de Roi Soga de Lobeira, dos combates cos monfortinos, dos
ciumes e amoríos dos que nos fala “A Coroa de Fogo”, non queda
absolutamente nada. Pareza que o ceario de toda esta novela situase
mar adentro, no que agora é, na baixamar, un bancal de area fangosa.
Alí situaban as casas “que están al quanton do Tapal por hu van a
ponte que teñen as portas contra a Rúa” (Foros romanceados de
Noia). Esta é a Rúa do Forno, antes Rúa Nova.
Ese vello caserón, recentemente e en
boa hora derruido, que o vulgo atribúe, sen saber por qué, ós
Churruchaos, non era senón unha de tantas fortalezas que os
Arcebispos tiñan diseminadas pola vasta extensión dos seus
dominios.
 |
Xente de Noia 2 (Xente no Camiño de Alfredo Erias).
PEDRO "O CRUEL" É ASASINADO POLO HERMANASTRO HENRIQUE: A SAGA DOS TRASTÁMARA
Na noite do 22 ó 23 de marzo de 1369 no Castelo de Montiel, Beltran Guesclin cita na súa tenda a ós irreconciliables Rei de Castela Pedro I e ó seu irmán bastardo Henrique II de Trastámara, e o asasinan.
Os "petristas" (partidarios do Rei asasinado) na Galiza estaban encabezados por Alvar Pérez de Castro, que se alía co Rei de Portugal, Fernando, neto de Beatriz de Castela. As tropas de Henrique de Trastámara xunto coas tropas bretonas de Guesclin, non só recuperan Galicia, tamén cruzan a Portugal, onde acosan ó Rei Fernando en Guimaraēs. O DUQUE DE LANCASTER XOÁN DE GANTE
Xoan de Gante (1340-1399) duque de Lancaster -fillo de Eduardo III de Inglaterra e Felipa Henao-, en apoio dos "petristas" casa con Constanza, a filla maior do Rei asasinado, en Rochefort (Francia) en setembro de 1371. Dez meses máis tarde, en xullo do 72, Edmundo, conde de Cambridge, irmán de Xoan de Gante, contrae matrimonio con Isabel, irmán de Constanza. O Consello Británico recoñece ó Duque de Lancaster como Rei de Castela o 10 de febreiro de 1372. Constanza ten unha recepción cunha solemnidade de Raiña. As posibilidades de recuperar o trono castelán e área de influencia, quedaban nas mans de Inglaterra. Xoan de Gante xunta o Ducado de Lancaster co de "Rei de Castela-León" e o traduce en: "Xoan I de Castela", nome que xa tiña collido o fillo de Henrique II, Xoán I (1358-1390). O Duque de Lancaster intenta nun período de quince anos (1372/1387) o que lle correspondía por matrimonio: a Coroa de Castela.
DON XOÁN MESTRE DA ORDE DE AVIS; ACOSO A FORTALEZA
1383-1385: Cando Don Xoán , mestre de Avis, toma o Poder, proclamándose Xoán I de Portugal, se alía co Lancaster en disputa co Trastámara polo trono Castelán. 1385, Roi Sánchez Moscoso acosa a Vila facéndolle asedio. Posiblemente como "petrista" contra o poder castelán establecido na Fortaleza do Tapal.  AS TROPAS DO LANCASTER ARRIBAN NA CORUÑA
O 25 de xullo de 1386, desembarcan na Coruña as tropas inglesas de Xoan de Gante, máis de cen navíos, cuns sete mil expertos soldados. O arcebispo de Compostela, Xoán García de Manrique, atópase comandando as tropas de Xoán I de Castela por Zamora e León. Noméase novo deán nunha Compostela en poder das benvidas por moitos, tropas inglesas, Xoán Gutierrez é o novo arcebispo.
DA IMPORTANCIA ESTRATÉXICA DE NOIA PARA O CONTROL TERRITORIAL DE GALICIA
1386 - Dixo o "trastámara" rei Xoán I de Castela (fillo de Henrique II e Xoana Manuel de Villena; Rei de 1379 a 1390): "esta ben, pois ter o Castelo de Noia e o da Coruña, teríamos as dúas chaves da Terra de Galicia, a pesar dos meus inimigos señores de Galicia. Non é Señor de Galicia, quen non posea Noia e Coruña". O Rei escolle ó señor Le Barrois des Barres para que dirixa 50 lanzas, partindo de Valladolid rumbo a Vila e Castelo de Noia.
 AS TROPAS DE XOÁN DE GANTE ATACAN A FORTALEZA
1387 - Dase a alarma na Vila coa chegada do exército inglés coas súas 500 lanzas. Fronte as murallas de Noia batallaron: Thomas de Persy, Maubiunis de Linieus, Regnault de Roye, Tailbot, Johan de Chestelmorant, Le Barrois de Barres, Tristán de la Galle, o Mariscal Morieux, Guillaume de Monteguy, Jehan d'Aubrecicourt, ... e a cidadanía de Noia do momento. "Dispois de un día loitando, os ingleses retíranse a descansar nos seus campamentos e *s noies*s mantivéronse dentro da torre". O Mariscal Morieux valora a imposibilidade da toma da fortaleza si non é cun longo asedio, decidindo voltar a Ourense. Outros autores sosteñen a conquista da Fortaleza de Noia polas tropas inglesas.
SOLUCIÓN MATRIMONIAL PARA UN DESCOMUNAL FRACASO DE SANGUE E GUERRAS
Todo este rotundo fracaso e dispois de 13 meses e 6 días na península, asínase en Baiona-Francia (5/08/1388) un tratado no que os duques de Lancaster, renunciaban a tódolos seus dereitos ó trono de Castela, e o duque sería compensado con 600.000 francos, máis unha renda vitalicia de 40.000 e como prenda ó contrato matrimonial convido, deuselle a Catalina os señoríos de Soria, Almazán, Atienza e Molina, e a súa nai Constanza os de Olmedo, Medina do Campo e Guadalaxara. |
A continuación da Praza de San Martín e na casa onde remata o rueiro que levaba a antiga rúa dos Lagares (Curro), propiedade dos herdeiros de Xoaquín Ulloa Pestonit, atopábamos un escudo ovalado cunha árbore, a súa dereita dúas lanzas e a súa esquerda tres. Cando tiraron a casa para unha de nova construción, o escudo foi levado xunto coas demais pezas da cantería da casa, a unha escombreira para repicar e reutilizar. Isto dou lugar a varios artículos periodísticos, conversas coas autoridades municipais e incluso ameaza de dar parte a Dirección Xeral de Belas Artes. Finalizou nos pasillos do Concello, agardando por unha ubicación expositiva. Actualmente se expón no Claustro do Concello. As "armas" deste escudo poden corresponder ós "Caamaño", aínda que este ten menos lanzas, o que pode que séa dos "Leis", tamén porque en casas desta rúa e outras onde aparecen escudos similares, viviron quenes ostentaban ese apelido, según comprobación na relación de veciños e o preito sostido por Gil Danos e Paio Gómez de Soutomaior, sobre a designación do procurador Xeral da Vila no 1543. Noia carece de Museo Público: "na casa do ferreiro, coitelo de pao".
Tampouco é verdade que noutros tempos Noia houbera florecido nas artes da zapatería, pois os Foros e
documentos antigos da época dos gremios (precursores dos actuais
Sindicatos), non se ocupan mais que dos oficios de pedreiros,
carpinteiros e toneleiros, encadrados na Confraría do Espírito
Santo, a de máis alcurnia de entón. Vedes aí a razón, do por qué
a devoción de Noia ó Espírito Santo?. Vedes por qué antes de
houbera touros polo San Bartolomeu, xa os había o día do Santo
Espírito?.
Todo iso foise extinguindo, pode dicirse que ó unísono
da desaparición dos apelidos que eran á sazón ilustres, hoxe non
hai vestixios, nin lembranzas, nin parentes de Afonso Peláez, Pedro
Salinas, Xoán Martís, Álvaro Afonso, Xurxo Mendoza, Gonzalo
García, Gonzalo Bermúdez de Castro, Montemolín, Diego de Sande,
Felipe de Castro, Xosé Antón Mauro Ferreiro, Pedro de Paz, Alonso e
Fernando Vázquez da Ponte, e tantos outros, que firmaban Ordenanzas
de este tenor: “Ningún toneleiro, nin pedreiro, nin carpinteiro,
nin outro de fora parte, non posa tomar obra ningunha que outro teña
comezada ou contratada por preço ata que aquel que a tal obra ter
comezada ou contratada sexa contento e pago sopena de pagar todo o
que for devido a aquel que teña comezada dita obra ...”. Norma de camaradería do século XV que debera ter plena observancia no XX.
Pazo dos Arzebispos do século XIII, reedificado a partir do século XV, foi o escenario da represión da "Inquisición Española", as mazmorras e tortura da pobre xente acusados de meigas e herexes, converténdose para as novas xeracións nun edificio antipático. Foto de Ruth Matilde Anderson, en outubro de 1924.
DON LOPE, ARZEBISPO DAS TERRAS DE SANTIAGO
Lope de Mendoza (n.Sevilla 1363 - m.Noia o 3/02/1445) inaugura o século XV (1400) tomando posesión como Arcipreste das Terras de Santiago e a súa Igrexa. Lope tiña o encargo do rei de Castela Enrique III (Rei: 1390-1406) de moderar o influxo do arcebispo fuxido a Portugal, Xoán Garcia Manrique, e acoutar o poderío do ambicioso Conde de Lemos e Trastámara, Pedro Enriquez. Con Lope se instaura o posto administrativo de "correxidor". Ditou as "Ordenanzas de Muros" en 1406, e interveu na xestión da constitución de gremios e cambiadores.
XOÁN II O TRASTÁMARA MÁIS LONXEVO NO PODER
No 1406 toma posesión Xoán II do reino de Castela-León, fillo de Henrique III e Catalina de Lancaster, filla esta, de Xoán de Gante e Constanza a filla maior de Pedro I, "o Rei asasinado", aportando xenética real británica e alianza reconciliadora co pasado, todo no "pack" Trastámara, o tamén chamado "Xoán de Gante".
REVOLTA DE SANTIAGO
No 1422 estala a Revolta en Santiago, entre partidarios dos castelán-leoneses e os "petristas" que se bautizan co nome de "Irmandade". Cando se Constituiu o goberno da "Irmandade" no 1468, estes non se opoñían á xefatura real da coroa, nin ó resultado das súas disputas de poder, pretendían chegar a unha negociación como goberno constituido da Galiza: "A Irmandade do Santo Espírito".
Cruz Cátara no dintel da Casa do Rosa na rúa Pero Sardiña. Se lles pasou ós exterminadores cristiáns dos "Albixensis".
O PRIMEIRO ANO SANTO COMPOSTELANO
No 1428 instaura o "borrado máxico" do Ano Santo Compostelán, gañando o Xubíleo que che libra de tódolos pecados cometidos ate ese momento, unha virtude da relixión que producía e produce grandes beneficios.
No 1431 principia o pontificado de Uxío IV en Roma. O ferrolán Roi Xordo acaudilla a rebelión dos vasalos de Andrade. Ao ano seguinte é derrotada a considerada "Primeira Revolta Irmandiña".
No 1431 principia o pontificado de Uxío IV en Roma. O ferrolán Roi Xordo acaudilla a rebelión dos vasalos de Andrade. Ao ano seguinte é derrotada a considerada "Primeira Revolta Irmandiña".
SAN MARTIÑO O EMPEÑO DE DON LOPE
A construción da Igrexa de San Martín, foi un empeño de Lope dende o primeiro momento que se instalou na Fortaleza do Tapal. A manda edificar sobre a base dunha capela do século XII (construída sobre outra anterior?), e se alude a un entorno de sobreiras centenarias, quizá o entorno natural de Noia dende os primeiros bípedos. San Martín levoulle uns trinta e cinco anos, rematándose para consagrala facéndoa coincidir coa celebración do Ano Santo Compostelán de 1434, quizá foron as prisas que provocaron que a Torre do Reloxio quedara sen rematar. Na porta principal e do poñente, figura o seu escudo de armas, o "león" que entraña "poder, e o "castelo", simbolizando ós seus mentores, a Coroa de Castela, a mesma simboloxía que identificaría ós "Trastámara".
DON LOPE "POLÍCRATES" SEN QUERER
Cóntase a anécdota de, estando Lope de Mendoza no seu lecer na Fortaleza do Tapal, perde un dos seus aneis -igual no reconto antes de durmir-. Esta perda motiva pregarias a San Antón. Na hora da cea os seus criados lle traen a xoia perdida, que a atoparan na barriga do peixe que mercaran de mañán e de corpo presente de cea. Facéndose un culto paralelismo coa historia de Polícrates o tirano da Illa de Siracusa, a diferencia estaba en que o de Don Lope, foi sin querer.
UNS VAN OUTROS VEÑEN E A REI MORTO REI POSTO
A etapa de Lope de Mendoza como Arcebispo non só mellora a economía da Comarca Arcebispal, tamén aporta melloras administrativas que axilizan a xestión administrativa e do empresariado gremial, que opera no empoderamento social. Interveu na mellora de vida dos pobres. Realizou múltiples obras públicas en Santiago, Padrón, Muros e Noia. É nesta etapa cando se vai articulando a "Irmandade do Santo Espírito"
1447, data aprox. do nacemento de Pedro Álvarez de Soutomaior, alias "Pedro Madruga".
No 1451 nace a futura raiña Isabel a Católica en Madrigal das Outas Torres, filla de Xoán II e a segunda esposa Isabel de Portugal.
1454 principia o reinado de Enrique IV (1454-1474), que sucede ó Trastámara Xoán II de Castela (1406-1454) o máis longevo dos reis casteláns (48 anos), en paralelo co tempo das responsabilidades arcebispais de Lope de Mendoza.
1447, data aprox. do nacemento de Pedro Álvarez de Soutomaior, alias "Pedro Madruga".
No 1451 nace a futura raiña Isabel a Católica en Madrigal das Outas Torres, filla de Xoán II e a segunda esposa Isabel de Portugal.
1454 principia o reinado de Enrique IV (1454-1474), que sucede ó Trastámara Xoán II de Castela (1406-1454) o máis longevo dos reis casteláns (48 anos), en paralelo co tempo das responsabilidades arcebispais de Lope de Mendoza.
Nos capiteis da dereita da porta norte de San Martín, ten unha decoración vexetal no ángulo, do taller "Lucense I" especializados en capiteis. No primeiro plano da representación, dous animais con corpo de ave, cola de réptil, longos pescozos e cabezas de dragóns, que constitúen unha escena de loita, un lle ten collido o pescozo do outro, mentres este lle morde unha pata, creando un perfecto círculo de necia e violenta maldade. A escena se completa coa presencia nun segundo plano de un crego coa súa mitra e capa pluvial. Interprétase a sempiterna loita do cristianismo entre o ben e o mal, e poder recuperar o camiño da salvación pola superación do pecado, presentando ao crego como un "medium" para unha correcta condución de superación. O "pack" completo do Medievo, fala dun problema corrente e cotián, e dache a solución con oración, alcanzando así a categoría d* "perfect*" cátaro ou o "espírito santo" que habita no noso edificio corporal.
 |
Autoridades en procesión. O alcalde Pedro Saez Pichel o terceiro pola esquerda con gafas oscuras. |
Pero se non quedan os apelidos, si se
conservan, como heraldos pregoeiros da grandeza de Noia, as obras
inmortais dos citados noieses. Felipe de Castro, discípulo de Diego de Sande, despois de perfeccionarse no seu oficio de escultor en
Santiago, baixo a protección de D. Miguél Romay, e de ser escultor
de Cámara de Fernando VI, provocando nos intelectuais de aquel tempo
a seguinte lenda que aparece o pé do seu retrato na Universidade
Compostelán: “He aquí a Castro: vendo as imáxenes que él
modelou en mármores, creándoas propias a natureza”.
Xosé Antón Mauro Ferreiro, esculpiu magníficas estatuas na Universidade de Santiago e na Igrexa de San Francisco. É autor igualmente do retablo maior da parroquia de San Miguel de Castro (Estrada) e do grupo da igrexa de San Martín Pinario. Honrado polo seu pobo natal adicándolle unha das mellores vías, recentemente pavimentada; e a Felipe de Castro cunha rúa, unha estatua e os xardíns que levan o seu nome. Por qué non
chamarlle á prolongación ó Couto “Paseo de Alonso Vázquez da
Ponte”, señor de Sabardes, receptor das "dúas cabezas" das Once Mil Virxes, que se custodian, unha na igrexa de San Francisco e outra na de Santa María “a Nova”, dende 1581?.
Pazo dos Arcebispos, 13/09/1923. Comenta Ruth M. Anderson, que o Pazo servía de refuxio a quen o necesitaba. Pouco despois demoleuse.
BERNAL IAÑEZ ENGAIOLA A FONSECA NO CASTELO DE VIMIANZO
O 11 do mes de sanxoán do ano 1461, mentres Alonso de Fonseca I tomaba trunfalmente posesión da Sé Compostelán, morría Pedro Álvarez Osorio envelenado, que ostentaba o título de Conde de Trastámara concedido polo Rei Xoán II de Castela.
No 1464, Bernal Iañez, Pertigueiro Maior dende 1441, sentiuse aldraxado pola súa destitución en favor de Rodrigo Moscoso. Foi decisión do Arcebispo Fonseca, e Bernal decide secuestralo na Fortaleza do Tapal onde vive na compaña da familia: "entrou no dormitorio do prelado e espertouno arrincándolle pelos da barbela". Bernal Iañez mantivo secuestrado e cautivo ó Arcebispo Fonseca durante vinte oito meses nunha gaiola, coma un paxariño, no Castelo de Vimianzo, meditando ao sereo a "feroz" vinganza.
O 6 de maio de 1465 Enrique IV é destronado en Ávila polos nobres casteláns, proclamando ó novo rei Afonso XII a idade de once anos. Tamén neste ano, spróbase a "Carta da Irmandade Santa" en Fuensalida, Reino de Toledo.
No 1464, Bernal Iañez, Pertigueiro Maior dende 1441, sentiuse aldraxado pola súa destitución en favor de Rodrigo Moscoso. Foi decisión do Arcebispo Fonseca, e Bernal decide secuestralo na Fortaleza do Tapal onde vive na compaña da familia: "entrou no dormitorio do prelado e espertouno arrincándolle pelos da barbela". Bernal Iañez mantivo secuestrado e cautivo ó Arcebispo Fonseca durante vinte oito meses nunha gaiola, coma un paxariño, no Castelo de Vimianzo, meditando ao sereo a "feroz" vinganza.
O 6 de maio de 1465 Enrique IV é destronado en Ávila polos nobres casteláns, proclamando ó novo rei Afonso XII a idade de once anos. Tamén neste ano, spróbase a "Carta da Irmandade Santa" en Fuensalida, Reino de Toledo.
A NAI DO FONSECA, CATARINA, FORTIFÍCASE NA CATEDRAL; MORRE BERNAL IAÑEZ NO ASEDIO.
O 5 de xaneiro de 1466, Paulo III promulga unha nova "bula" contra os excesos que se seguen cometendo en Galicia concretamente, que xa fora denunciado con anterioridade por Uxío IV e Calixto III. Exténdese a "peste" por toda Galiza, e dura ate o seguinte ano. O 21 de xullo deste 1466, a nai do Arzobispo Fonseca se confina na Catedral, secuestrando a 17 coengos. O día 22, Bernal Iañez pon sitio á Catedral. O 28 de agosto, Bernal é ferido en combate no asedio, e morre. O 31 de decembro, Catarina pon fin ó asedio rendéndose. Ese mesmo día é liberado da súa gaiola o Arzebispo Fonseca, partindo ó seu desterro en Redondela. E seguindo co mesmo día 31/12/1466, Alvar Paes de Soutomaior pide autorización ó Rei, para adoptar e recoñecer ó seu meio irmán Pedro Álvarez de Soutomaior ou Pedro Madruga, que contaba con dezanove anos de idade.
Vista de Noia dende a Chainza, finais século XIX.
OS CONFRADES DO SANTO ESPIRITU
No 1467 os "confrades do Espíritu Santo" eran "sancionados" con seis "brancas" por chegar tarde as súas asambleas. A "Confraría" máis antiga era a dos "Cregos María da Concepción" do século XIV, integrada por 13 coengos con sede na "Nosa Sinora do Don" ou "Santa María a Nova".
A Irmandade do Santo Espírito desenrola a súa ofensiva e conquista territorial nos anos 1467, 1468, 1469 ate mediados de 1470, como descontento da tiranía dos Señores amparados polo Rei de Castela e as imposicións das altas instancias da Igrexa papal. Proxecto colectivo e popular que se leva xestando dende a segunda metade do século XIV, dou tempo para crear o maior exército popular da historia, se calcula integrado por uns 80.000 individuos ao grito de "Deus Fratesque Galeciae".
A Irmandade do Santo Espírito desenrola a súa ofensiva e conquista territorial nos anos 1467, 1468, 1469 ate mediados de 1470, como descontento da tiranía dos Señores amparados polo Rei de Castela e as imposicións das altas instancias da Igrexa papal. Proxecto colectivo e popular que se leva xestando dende a segunda metade do século XIV, dou tempo para crear o maior exército popular da historia, se calcula integrado por uns 80.000 individuos ao grito de "Deus Fratesque Galeciae".
"DEUS FRATESQUE GALECIAE"
Actuaban coa certidume de que o Señor do Castelo, non era un tirano desapiadado por ele mesmo, senón que era inducido a ser así de "cabrón", polos "malos espíritos" que pululan polo castelo, os únicos e auténticos malvados. Por iso que despois do asedio ó castelo e a conquista, se despregaba o grupo de expertos pedreiros, que facían desaparecer a edificación ate a rocha nai. Tamén eran precisos e letais en combate, rapaces no mellor da súa vida loitando a morte pola liberdade colectiva. Para os experimentados militares curtidos noutras batallas, esta predisposición por parte da tropa podíalle producir un "vértice" que nunca sentiran antes, o que puido provocar desercións de mandos clave para acometer o combate con éxito.
O 25 de abril de 1467 principia o "levantamento Irmandiño".
En marzo do 1468 morre Alvar de Soutomaior. Tui cae en poder da Irmandade. Pedro Madruga fuxe a Portugal. A Santa Irmandade decreta o fin da guerra.
O 25 de abril de 1467 principia o "levantamento Irmandiño".
En marzo do 1468 morre Alvar de Soutomaior. Tui cae en poder da Irmandade. Pedro Madruga fuxe a Portugal. A Santa Irmandade decreta o fin da guerra.
Capela da Nosa Sinora da Lanzada e parte da Fortaleza Medieval, 1982. Boletín da Asoc. Amigos da Cultura de Pontevedra, #Manuel Man
En abril de 1469 se produce o ataque combinado de Fonseca, Pimentel polo camiño francés e Pedro Madruga cun exército que avanza de Portugal e que son os primeiros en usar canóns en combate. En xullo logran a rendición condicional de Compostela. Principia a resistencia na Torre da Lanzada.
O MUNDO APÓS DA REVOLTA IRMANDIÑA DO SANTO ESPIRITU
1470, a mediados de ano remata a resistencia da Lanzada, destruindo a "Derradeira" Revolución Popular das "Perfectas e Perfectos", dous anos e medio de idade cumplia o goberno "perfecto" da Irmandade do Santo Espirito, fronte ó "Papado Romano" ciumento do éxito social dos "cátaros" e o "intransixente dogma de fé" que nega mortalmente outra interpretación do "cristianismo" diferente a que eles dictan. Se suceden uns anos de cruel represión.
Os peiteiros voltaron pasar fame, e durante quince anos reconstruiron as 130 fortalezas derruidas. Moitos emigrarían a Portugal.
Fonseca II comenza a campaña contra os Moscoso no 1470, dando lugar a unha nova e longa guerra interterritorial que acabaría esnaquizando ao País.
No 1474 morre o rei Henrique IV, envelenado parece ser. Isabel proclámase Raiña, en contra do criterio do seu consorte Fernando, según parece.
O Conde de Monterrei, Sancho Sánchez de Ulloa, foi agasallado coa Vila de Noia pola Raiña Isabel polo apoio prestado na súa guerra sucesoria. O consorte Fernando dispuxo que a devolvera ó arciprestazgo de Compostela.
No 1476 reconstrúese o que xa sería o "Pazo dos Arzebispos" ordenado polo Arzebispo Alonso de Fonseca II, o "Torquemada" do momento.
Os peiteiros voltaron pasar fame, e durante quince anos reconstruiron as 130 fortalezas derruidas. Moitos emigrarían a Portugal.
Fonseca II comenza a campaña contra os Moscoso no 1470, dando lugar a unha nova e longa guerra interterritorial que acabaría esnaquizando ao País.
No 1474 morre o rei Henrique IV, envelenado parece ser. Isabel proclámase Raiña, en contra do criterio do seu consorte Fernando, según parece.
O Conde de Monterrei, Sancho Sánchez de Ulloa, foi agasallado coa Vila de Noia pola Raiña Isabel polo apoio prestado na súa guerra sucesoria. O consorte Fernando dispuxo que a devolvera ó arciprestazgo de Compostela.
No 1476 reconstrúese o que xa sería o "Pazo dos Arzebispos" ordenado polo Arzebispo Alonso de Fonseca II, o "Torquemada" do momento.
A INQUISICIÓN
O 2 de xaneiro de 1481 establécese a sede da Inquisición en Sevilla, lanzándose a persecución con notable éxito pola cantidade de denuncias recibidas, posibelmente alimentado pola apropiación dos bens após da execución do "herético", no que entraba todo o que non fora cristián. Un mes após, o 6 de febreiro, 6 homes e 6 mulleres foron executados na fogueira e os seus bens confiscados. Tal éxito fortaleceu a expansión do Santo Oficio.
TORQUEMADA INQUISIDOR REAL
En outubro de 1483 Torquemada é nomeado Inquisidor Real para Castela, Aragón, León (Galicia incluída con sede en Santiago), Cataluña e Valencia. Durante os catorce anos como Inquisidor Maior despachou uns cen mil procesos e dúas mil persoas foron executadas. Cun perfil de "perfecto cátaro", desdeñaba os bens materiais o adicaba a igrexas e caridade, nunca comía carne, durmía sobre unha taboa rasa e espido. De rigor incorruptible. Sentou as bases dunha operativa que perverte o amor relixioso nun símbolo de odio e crueldade.
MALLEUS MALEFICARUM
No 1484, Inocencio VIII da por oficial a existencia da bruxería por medio da bula Summis desideratis affectibus. O Malleus Maleficarum (do latín: 'Martelo das Bruxas') é un tratado sobre a bruxería, escrito polos frades dominicos Heinrich Kramer e Jacob Sprenger, publicado en Estrasburgo no 1487. Trala primeira publicación do Malleus Maleficarum, foi reeditado ducias de veces, difundiuse por toda Europa. Esta obra foi notoria polo seu uso no período da "histeria" pola caza de bruxas, alcanzando a súa máxima divulgación desde mediados do século XVI ata mediados do XVII.
1486 é asasinado en Alba de Torres, Pedro Madruga ou Pedro Álvarez de Soutomaior.
1486 é asasinado en Alba de Torres, Pedro Madruga ou Pedro Álvarez de Soutomaior.
DECRETO DE EXPULSIÓN
O 31 de marzo de 1492 os Reis Católicos asinan o Decreto de Expulsión de todo aquel que non fora cristián, coa excepción dos xudeos que aceptaran voluntariamente o bautismo cristián, a que abandonaran o Reino antes do 2 de agosto do corrente ano, sen levarse o ouro e a plata. Unhas cento setenta mil persoas abandonaron o Territorio establecéndose en Portugal e portos do Mediterraneo.
A NOVA ESPAÑA
12 de outubro de 1492, día no que as carabelas a Nena, Pinta e Santa María tocaron terra nunha illa do Caribe chamada polos seus habitantes Guanahaní, e rebautizada por Colón (posiblemente xudeo converso) como San Salvador. Os territorios da Nova España aumentan dun xeito grandioso e a os Monarcas non lles quedou máis remedio que aceptar o Poder Divino para encabezar a Nova Cruzada contra a "reactiva ola protestante" pola represión, a desposesión dos bens e intransixencia da Igrexa Romana, que ameazaba con mergullar ó Mundo enteiro.
RAPIÑA DESAPIADADA DOS NOVOS TEMPOS EN NOME DE DEUS
O Mundo transita a Outa Idade Media, que se caracterizará por un recrudecemento da eliminación física de quen cuestione a cristiandade do papado romano. Etapa de verter o "bulo" da existencia das bruxas, provocando unha rapiña desapiadada das acusadas de bruxería por todos lados, retroalimentando unha cruel industria da "procrastinación do pensamento propio" sine die, coa seductora ameaza de servir de corpo presente ó sádico "Show do Verdugo á Carta", e para disfrute das embrutecidas masas coa xenerosa saña que empregan con persoas que o seu maior pecado é comentar en conversa a profundidade borreguil do paisanal. Se instaura unha cruel "banalización do mal", como forma de control social.
No 1496 as autoridades relixiosas, penalizan a cidadanía de Noia sen servicio relixioso e sen enterro cristián durante un ano, pola súa participación e apoio ó "Movemento da Santa Irmandade", sanción aliviada co perdón dos Reis Católicos.
No 1496 as autoridades relixiosas, penalizan a cidadanía de Noia sen servicio relixioso e sen enterro cristián durante un ano, pola súa participación e apoio ó "Movemento da Santa Irmandade", sanción aliviada co perdón dos Reis Católicos.
Xoán Pardo de Tavera (Toro-Zamora, 1472 / Valladolid, 1545), arzebispo de Santiago e Toledo, chegando a desempeñar o de Inquisidor Xeral do Reino. Sendo un mediador importante na transferencia do «poder» dos Reis Católicos ó neto Carlos I.
PROCESO TAVERA-FONSECA III OU A "DIGNIDADE" DO ARZEBISPO DAS TERRAS DE SANTIAGO
O 26 de abril de 1524 Afonso III Fonseca é nomesdo prelado de Toledo. O cargo de Arzebispo das Terras de Santiago que deixaba vacante é ocupado polo novo arcebispo Xoán Pardo de Tavera dende o 12 de outubro dese mesmo ano. Após 14 meses, o 26 de decembro de 1525, o Arzebispo Tavera lle reclama ó Fonseca 10 millóns de maravedís en concepto de indemnización polos danos provocados nos castelos e casas pertenecientes a Mitra Compostelana durante os governos de Afonso II e o propio Afonso III de Fonseca. Reparacións que outros señores galegos xa satisfixeran. Pasados uns nove anos, o 28 de xaneiro de 1534, Afonso III reafírmase en non aceptar o importe solicitado e o negocia en 200 mil maravedís. Unha semana após morre o Fonseca polo que o pago tamén se desvaneceo como a vida de Afonso III. Nos queda toda a documentación con declaracións de testigos afectados do Pleito sobre feitos relacionados coa Revolta da Irmandade do Santo Espíritu e conflictos señoriais do século XV na Galiza ou a "dignidade" do Arzebispo Xoán Pardo de Tavera de reclamarlle ós Fonseca, temidos por malvados e rapiñentos, o que lle correspondía pagar por "efecto" da súa crueldade.
TRASTÁMARA: Terra, condado e acediagado da Igrexa de Compostela. Non se sabe exáctamente a extensión, pero é de supor que fose a mesma que a que abranguen os arciprestados que formaban o dito acediagado, que eran os de: Barcala, Dubra, Céltigos, Entíns, Neaia e Nemancos (A Coruña). Case sempre se refire ao título nobiliario: "Conde de Trastámara".
Vicente Risco, no seu manual da "Historia de Galicia", se refire ao pobo celta que habitaba as concas do río Tambre como "Tamaricos", os que habitaban a parte alta da conca se denominaban "Supertamaricos", e os da baixa e desembocadura, "Tamaricos". Quedou como mostra o nome do río Tambre, antes Tamar ou Tamara.
Curiosa metáfora histórica que faga non só de "Isabel a Católica" unha ilustre paisana por saga familiar: "Trastámara", senón tamén que o capital herdado que o fixo posible, ten o seu orixen tamén na decapitación de Luís Soga de Lobeira na Praza do Tapal, pechando o círculo vengativo que se xerou coa "Matanza de Rochaforte" ou a "traición" de Frai Berenguel de Landoire a Alonso Suàrez do Deza e once líderes representantes, que convocou para negociar a Paz. Tamén que o nome da "saga familiar" sea de orixe celta.
Si os espíritos da Fortaleza do Tapal falaran ...!.
Vicente Risco, no seu manual da "Historia de Galicia", se refire ao pobo celta que habitaba as concas do río Tambre como "Tamaricos", os que habitaban a parte alta da conca se denominaban "Supertamaricos", e os da baixa e desembocadura, "Tamaricos". Quedou como mostra o nome do río Tambre, antes Tamar ou Tamara.
Curiosa metáfora histórica que faga non só de "Isabel a Católica" unha ilustre paisana por saga familiar: "Trastámara", senón tamén que o capital herdado que o fixo posible, ten o seu orixen tamén na decapitación de Luís Soga de Lobeira na Praza do Tapal, pechando o círculo vengativo que se xerou coa "Matanza de Rochaforte" ou a "traición" de Frai Berenguel de Landoire a Alonso Suàrez do Deza e once líderes representantes, que convocou para negociar a Paz. Tamén que o nome da "saga familiar" sea de orixe celta.
Si os espíritos da Fortaleza do Tapal falaran ...!.
Detalle do tapiado da porta sur de San Martín. Quen fixo a obra, tivo o coidado de que o homiño tan "gotiquiño mareiro" puidera respirar ... polo menos. Igual Don Lope tratando de decir algo!?.
Fonte:
- "Noia e a súa Historia" de Paulo Nogueira Santiago. Editorial Toxosoutos-2017.
- "Documentos para a Historia de Galicia" de Pedro Fiaño González. Editorial Toxosoutos, colección Serie Trivium,1999.
- "Relación de algunhas Casas e Liñaxes do Reino de Galiza", de Vasco da Ponte. Edición de Clodio González Pérez. Editorial Toxosoutos, 2008.
- "A Inquisición" de Luigi Sanzoni. Grupo editorial G.R.M., S.L., 2007.
- "Franciscanismo: Memoria e Presenza", de: Dolores Fraga S , María Canedo B., Vitoria García S., Mónica Rei C. Edita Imprenta U.D.C., 2019.
- "Un Home de Vilameán" de Xoán Bernardez Vilar. Edicións Xerais de Galicia, S.A., 1982.
- "Escudos de Noia" de Manuel Fabeiro Gómez e Xosé Ramón e Fernández Oxea. Edicións do Grupo Filatélico e Numismático de Noia, 17 de Maio do 2001.
- "O Nacemento da Vila de Noia" de José Martínez Crespo. Publicado na "Casa da Gramática" n° 5 de Maio do 1999.
- "A Inmortalización do Legado de Don Lope de Mendoza en Noia. A Portada Norte de San Martiño" de Begoña Fdez. Rodriguez da USC. Publicado no Catálogo da Mostra Filatélica Nacional-PREFILITER 2000-Noia 13-20 Maio.
PUBLICADOS:
Marcapáxinas ou punto de páxina diseñado por Quico, bisneto de Inocenta Loroño L. e Don Paquito (F.P.M.). Tamaño orixinal: 15x5 cm., 2018.
